niedziela, 26 marca 2017

Czy Anna O. Szust jest problemem?

Wrocławsko-poznańska ekipa naukowców przeprowadziła ciekawy i bardzo oryginalny eksperyment, który opublikowała w Nature: stworzyli fikcyjną badaczkę, Annę O. Szust, która próbowała dostać się (wysyłając maila z ofertą współpracy) do redakcji 360 czasopism. Uwzględniono tu 3 rodzaje czasopism:
* 120 posiadających wskaźnik IF,
* 120 z bazy Directory of Open Access Journals (jak rozumiem bez IF)
* 120 z grupy tzw. predatory journals
Żadne z czasopism posiadających IF nie odpowiedziało pozytywnie na maila, kilkadziesiąt pozytywnych odpowiedzi fikcyjna badaczka otrzymała od czasopism z ostatniej grupy, kilka z drugiej grupy. W kilku przypadkach została mianowana na stanowisko redaktora naczelnego. Tutaj jest więcej o samym eksperymencie i jego wynikach:

Tyle streszczenia, a teraz interpretacja z mojej strony, bo to bardzo ciekawy temat - kilka punktów w kolejności losowej:

1. 
Eksperyment pokazał, że lista JCR jest wskaźnikiem jakości - żadna redakcja spośród 120 posiadających IF nie przyjęła tej badaczki. Znając pracę redakcji czasopism od podszewki przypuszczam, że w wielu redakcjach tych 120 czasopism przydałaby się  merytoryczna osoba do pomocy (bo w redakcji jest zawsze dużo pracy) - mimo to nikt nie zaryzykował podjęcia współpracy. Więc te badania to kolejny argument, że Impact Factor jest wskaźnikiem jakości - niedoskonałym, ale nie ma nic lepszego. Spójrzcie z perspektywy Anny O. Szust - myślicie, że ona chciałaby "kultu IF", czy też przyłączyłaby się do chóru jego przeciwników?

2. 
Dla nas lekcja jest taka: nie powinniśmy w ogóle uwzględniać żadnej listy B, C, D... w naukach biologicznych. Jak ktoś chce, to niech publikuje w Gościu Niedzielnym albo Wyborczej - jego sprawa. Po prostu tej części aktywności, podobnie jak spaceru z psem albo pastowania butów, nie zaliczamy do działalności naukowej. Będzie prościej (odpadnie część sprawozdawczości) i lepiej (odpadnie sklejanie punkcików z wielu niskiej jakości czasopism). Eksperyment wrocławsko-poznański pokazuje, kto w tych czasopismach może pilnować jakości...

3. 
Istnienie nieuczciwych periodyków jest zjawiskiem naturalnym i - paradoksalnie - pozytywnym. Powstawanie takich czasopism-oszustów pokazuje, że istnieje silna presja na naukowców, żeby publikowali. I tak być powinno! Wobec tego, ci którzy nie potrafią/nie chce im się/nie mają talentu, szukają innych miejsc niż lista JCR, próbują obejść dobrze na ogół działający system kontroli jakości, są gotowi płacić by publikować w słabych czasopismach, bo nikt nie chce ich prac w tych dobrych i - najczęściej - bezpłatnych. Więc istnienie tych czasopism-drapieżników pokazuje, że system działa, że granica jest szczelna, a miernoty kłębią się dociskane do tej granicy przez wymagania pracodawcy i szukają drogi wyjścia. Gdyby takich czasopism nie było, albo gdyby nagle zniknęły, powinniśmy się zacząć martwić. A skoro są, to jest dobrze.

4.
W eksperymencie przewija się kwestia Open Access. Wydaje mi się zasadne podsumowanie, że OA nie gwarantuje niczego w kwestii jakości (podobnie jak w kwestii cytowalności), natomiast może napędzać autorów czasopismom o wątpliwej jakości i z pewnością transferuje dużą forsę z budżetu do wydawców. Jak dla mnie kolejny powód, by na modę OA spoglądać z rezerwą. 

5.
Uwaga nieco bardziej z perspektywy wolnościowej: nic z tym zjawiskiem nie trzeba robić. Funkcjonowanie słabej jakości czasopism nie jest żadnym problemem i nie wymaga ingerencji. Podobnie jak funkcjonowanie słabej jakości uczelni. Jeśli będziemy mieć system naukowy, w którym wygrywa jakość (moje hasło: płacimy za efekty), to nie musimy się zajmować żadnym uzgadnianiem stopni, żadną akredytacją, nie musimy tworzyć rządowych agencji weryfikujących jakość nauczania itp. Co z tego, że gdzieś w Indiach czy Brazylii istnieją takie czasopisma? Jeśli ktoś chce w nich publikować, proszę bardzo. Jeśli ktoś chce, to może swoje przemyślenia drukować i kserować - z kserokopiarkami też będziemy walczyć? Jasne i ostre kryteria awansu naukowego i płacenie ludziom za efekty likwiduje potencjalne zagrożenie. Więc konkluzja taka jak zawsze: musimy rozliczać efekt, a nie regulować zasady osiągania efektu.

6. 
Jeszcze jedna rzecz: w nauce jakość utrzymuje się samoistnie, a często wbrew ingerencji ze strony państwa. Widzę to tak: redaktorzy czasopism, recenzenci i autorzy sami dbają o jakość nauki, sami stworzyli zewnętrzny i międzynarodowy system oceny (ISI, Scopus, H, IF, cytowania, i inne), sami eliminują słabych zawodników (recenzje). Natomiast największym zagrożeniem dla nauki jest ingerencja polityczno-państwowa. W Polsce to rząd utrzymuje na etatach tysiące O.Szustów, którzy na wolnym rynku naukowym nie mogą się przebić, ale mając umowę bezterminową, zagwarantowany pokój i komputer, oraz pieniądze z budżetu na Open Access w słabych czasopismach, nadal jakoś w systemie funkcjonują i napędzają inflację nauki. Płaćmy za efekty, a O.Szuści sami znikną.

Michał Żmihorski

niedziela, 19 marca 2017

o NCBiR

Przedwczoraj prof Stanisław Karpiński z SGGW na swoim profilu na facebooku zamieścił następujący komunikat, który przeklejam w całości bez komentarza (szczęśliwie się składa, że nie mam żadnych doświadczeń z NCBiR) - może komuś się przyda, takie inicjatywy zawsze warto wspierać:

"Dziś razem z moim przyjacielem Prof. Janem Piekarczykiem z UAM z Wydz Geografii i Geofizyki wygraliśmy w WSA w Warszawie sprawę przeciw NCBiR o nie przyznanie projektu z działania 4.1.2.2. Sad zmiażdżył argumentacje NCBiR, ze nasz projekt nie spełnił kryteriów regulaminu konkursu. Orzekł, że regulamin konkursu jest niejasny, i niezgodny z prawem nadrzędnym. Nakazał NCBiR ponowne rozpatrzenie naszego wniosku a to w praktyce oznacza przyznanie finansowania. Wyrok jest prawomocny! Kolejny projekt trafi do mojej wspaniałej grupy!

Sytuacja NCBiR po rozstrzygnięciu innego konkursu - Biostratega III jest moim zdaniem nie do pozazdroszczenia. Spośród 16 projektów rekomendowanych do finansowania po rozstrzygnięciu konkursu Biostrateg III, aż 12 projektów zostało przyznanych podmiotom w których na etatach zatrudnionych jest 3 członków Komitetu Sterującego programem Biostrateg (całość programu to ponad 400 mln zł), w tym 6 projektów przyznano do Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowego Instytutu Badawczego.

Proszę wszystkich liderów wniosków złożonych w konkursie Biostrateg 3 (po otrzymaniu oficjalnych decyzji z NCBiR), których wnioski zostały odrzucone o kontakt ze mną, w celu udzielenia instrukcji jak mają przygotować wnioski odwoławcze."

Michał Żmihorski

niedziela, 5 marca 2017

Uniwersytet PAN

 
W Ministerstwie Nauki powstał pomysł, który spotkał się z pozytywnym przyjęciem we władzach Akademii, by z jednostek PAN stworzyć uniwersytet. Pracę nad ogólną koncepcją są podobno "średnio zaawansowane" a prezes Duszyński ocenia, że szczegółowa koncepcja powstanie do końca roku. 

Skąd ten pomysł? Ten tekst nieco tę kwestię wyjaśnia:

...inicjatywa ta ma mieć charakter wizerunkowy. - Wszyscy jesteśmy świadomi, że jeśli chodzi o rankingi międzynarodowe, polskie uczelnie znajdują się na dalekiej pozycji[...] Rankingi [...] nie są przychylne polskiej nauce. [...] Nowa placówka ma przynajmniej częściowo rozładować ten problem, a na dodatek uruchomić dodatkowy potencjał, jaki drzemie w PAN. Na uniwersytet złoży się pięćdziesiąt najsprawniejszych instytutów Akademii z Wydziałów: Nauk Humanistycznych i Społecznych, Biologicznych i Rolniczych, Ścisłych i Nauk o Ziemi, Technicznych i Medycznych. [...] Nad kształtem nowego uniwersytetu pracuje zespół złożony z dziesięciu dyrektorów instytutów PAN.

więcej tutaj: 

oraz tutaj:

 Mój komentarz, kilka punktów:
1. Ogólnie sam pomysł uważam za bardzo dobry. O ile często jestem sceptyczny wobec różnych form reformowania PAN i nauki w Polsce w ogóle (co najczęściej sprowadza się do powoływania nowych komitetów, które wołają o pieniądze), to ten pomysł stwarza przynajmniej dwie okoliczności do poprawy sytuacji. 
1A. Po pierwsze i najważniejsze - jeśli powstaje coś nowego, to jest okazja do oczyszczenia kadrowego. Władze PAN, zarówno na szczeblu centralnym jak i w pojedynczych jednostkach, mogą używać tej reorganizacji jako pretekstu do wręczania zwolnień i wymówień dożywotnich umów o pracę wszystkim "pracowitym inaczej". Organizujemy nową strukturę, może zmieni się nazwa jednostek, może będą nowe budynki, itp - niekoniecznie musi się w nich znaleźć miejsce dla "pani Halinki" która od 30 lat popija kawę... Jeśli będzie taka wola polityczna we władzach PAN, to tej okazji nie powinny zmarnować. Zwracam uwagę, że po cięciach kadrowych łatwiej będzie znaleźć finanse na tę inicjatywę. 
1B. Kontakt ze studentami, to jest coś, czego w PAN obecnie brakuje. Teoretycznie miał to być zbiór jednostek ściśle naukowych, bez dydaktyki, ale ten model - moim zdaniem - się nie sprawdził. W większości przypadków skończyło się na totalnym skostnieniu i w większości jednostek czas się zatrzymał kilkadziesiąt lat temu. Wierzę, że trochę młodych osób zadających pytania i wymagających uwagi, może w ten muzealny zaduch wpuścić nieco świeżości. Szczególnie, jeśli zasady finansowania nie będą promowały ilości studentów, tylko jakość studiów. 

2. Myślę, że poprawianie pozycji w rankingu, postawione jako cel powoływania tej uczelni, to grube nieporozumienie. Zadajmy sobie pytanie: czy uniwersytety powstały i funkcjonują po to, żeby zajmować dobre miejsce w rankingach? Myślę że to istotne, by jasno powiedzieć, że powołujemy nową uczelnię w celu poprawy jakości kształcenia i doskonalenia naukowego, a nie dla prestiżu! Prestiż jest skutkiem ubocznym, a ktoś zabiegający o prestiż z definicji nie może go osiągnąć. Wiem, że to jedynie kwestia przedstawienia całej inicjatywy, ale moim zdaniem ważna. Zerwijmy z kompleksami i róbmy dobrą naukę, a postrzeganie nas przez innych z pewnością się poprawi.

3. Widzę tu poważne zagrożenie przerostu formy nad treścią - już zaczynamy dyskusję od finansów, nowych budynków, adaptacji istniejących, budżetu itp. Myślę, że to jest najpoważniejsze zagrożenie dla tej inicjatywy - oczyma wyobraźni już widzę nowe, urządzane z przepychem i w złym guście, gabinety dyrektorów/dziekanów/kierowników i ich nieuprzejme sekretarki, oznajmiające że profesor teraz nie ma czasu. Znowu zaczynamy od formy i narzędzi, a nie od treści i koncepcji (przynajmniej takie odnoszę wrażenie czytając doniesienia prasowe). Nie będę udawał, że mam gotowy przepis na tę inicjatywę, ale przypomnę jedno: w ostatnich latach wybudowaliśmy od jasnej cholery (określenie brzydkie, ale idealnie oddające skalę zjawiska) nowych budynków, szklanych domów po lasach, sal wykładowych i wielopiętrowych laboratoriów, które stoją puste... Wykorzystajmy to, dogadajmy się z Wyższą Szkołą Łowiectwa i Kosmetologii, która dostała z UE 60 milionów na nowy kampus, zamiast budować kolejne gmachy!

4. Jak czytamy, inicjatywą kierują dyrektorzy instytutów... Przepraszam, ale nie mogę się powstrzymać by nie przytoczyć tu sformułowania Stefana Kisielewskiego o "domaganiu się wyłączności do naprawiania zegarka przez tego, kto go zepsuł"... Albo inna metafora - jeśli chcemy zrobić odrzutowiec, nie możemy zatrudniać ludzi całe życie pracujących nad samolotami śmigłowymi, bo oni już z tych śmigieł się nie wyleczą... Rozumiem, że potrzebujemy ludzi z doświadczeniem, bardzo fajnie, że dyrektorzy włączają się w tę inicjatywę, ale jeśli ma się coś zmienić, to należy zacząć zmianę od kadr. Zaznaczam, że opieram się na zdawkowych komunikatach prasowych - być może moja krytyka jest przesadzona, ale nauczony doświadczeniem, krytykuję nieco na zapas.

Tak czy inaczej, cała inicjatywa jest ciekawa i trzymam za nią kciuki. 
Michał Żmihorski

środa, 1 marca 2017

Kolejny front ministra Gowina

Powstaje kolejna rządowa agencja (z budżetem 180-250mln) mająca nam pomóc w rozwoju naukowym. Tym razem walka odbywać się będzie na froncie umiędzynarodawiania - żeby polskie uniwersytety były lepsze muszą uczestniczyć w wymianie studentów, nie możemy zamykać się w naszym własnym środowisku. Jest to oczywiście stwierdzenie prawdziwe, ale sposób dążenia do tego celu jest "tradycyjnie zły", podobnie jak wiele innych inicjatyw tego (tego to może akurat najmniej) i poprzednich ministrów. Odbywa się on według starego schematu: nie stymulujemy potrzeby umiędzynaradawiania, lecz nakazujemy określone jego objawy. By ująć rzecz przenośnią: nie promujemy ludzi oczytanych, lecz wprowadzamy nakaz kupowania książek. Nie oddziałujemy na źródło problemu, lecz walczymy z objawami choroby. Tak samo jest w walce z wieloetatowością, w walce ze słabymi uczelniami, itd., itd. i piszę o tym tutaj od dawna. 

W szerszym kontekście jest to objaw chorobliwej wręcz wiary w moc słowa pisanego. Skoro minister powoła agencję, która w statucie będzie miała zapis o "wspieraniu uczelni" to z pewnością będzie wspierać uczelnie - przecież tak jest napisane, popatrzcie na statut! Przykre jest, że wiele osób również z naszego środowiska szczerze wierzy, że efekty tych działań będą faktycznie zgodne z deklarowanymi. Przypomnijmy sobie jednak ile już takich agencji powstało? A jak wypadliśmy w ostatnim rankingu międzynarodowym? Znowu spadek o kilkadziesiąt miejsc w dół... Może zatem powołać agencję ds rankingów, która będzie wspierać i doradzać uczelniom, organizować szkolenia...?

PAP podaje, że Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej – wyspecjalizowana agencja rządowa - ma zacząć działać od 1 stycznia 2018 r. Do jej zadań będzie należeć m.in. wspieranie uczelni w działaniach na rzecz umiędzynarodowienia 

oraz

"Bardzo chciałbym, aby agencja stała się instrumentem odwrócenia drenażu mózgów poprzez ściągniecie do Polski jak najwięcej spośród 35 tys. polskich naukowców pracujących poza granicami kraju i jak najliczniejszej liczby naukowców z zagranicy" zadeklarował szef resortu nauki.


Jeśli minister Gowin na serio traktuje swoje deklaracje o umiędzynarodawianiu i ściąganiu ludzi z zagranicy, to bardzo wątpię, by zatrudnianie kolejnych urzędników i wydawanie na nich pieniędzy budżetowych (a więc pogłębianie zadłużenia państwa, bo budżet jest mocno deficytowy) cokolwiek w tej sprawie poprawiło. Głównym problemem jest stara i niekompetentna kadra uniwersytetów i PANu, która trzyma się kurczowo swoich stołków (tym mocniej się trzyma, im mniejsze ma osiągnięcia naukowe) i decyduje o finansach i działaniu uczelni. Efektem rządów starej kadry jest też rozrost biurokracji i wszechwładza personelu technicznego. Przez to nie ma miejsca na powroty z zagranicy, a już z pewnością nie ma miejsca na normalne robienie nauki, jeśli ktoś nierozważnie zdecydowałby się na taki powrót. Jeśli minister Gowin chce pomóc powracającym, to niech pomoże we wprowadzaniu uczciwych konkursów i niech przeforsuje coroczną, twardą i obiektywną ocenę pracowników naukowych w całej Polsce, z surowymi konsekwencjami dla leniwych. Po prostu niech płaci za efekty, wtedy środowisko samo się oczyści z osób, które nic nie robią. Ale tego nie zrobi, bo - moim zdaniem - opór środowiska akademickiego (a więc tych wszystkich przyspawanych do stołków, głównych beneficjentów systemu) zmiótłby go z ministerialnego stanowiska. Więc zamiast tego powołuje agencje.

Michał Żmihorski